Δεκέμβριος 2008

Written by admin 27 Nov Category:

«Νέε θυμήσου: δεν γίνεσαι δούλος όταν σε υποτάσσει μόνο αυτός που έχει την εξουσία αλλά κι εκείνος που την πολεμάει». Ελύτης

"Ου δει ως παίδας τοκεώνων, τουτ' εστί κατά ψιλόν καθότι παρειλήφαμεν"

Ηράκλειτος

(Δεν πρέπει να ενεργούμε όπως τα παιδιά υπό την κηδεμονία των γονέων τους, με άλλα λόγια, σύμφωνα με τις αντιλήψεις ακριβώς, που έχουν παραλάβει)

Εμείς οι μεγάλοι έχουμε μια τάση να υποβαθμίζουμε τη σκέψη των παιδιών μας θεωρώντας την ανώριμη, όμως τα παιδιά, αν και δεν μπορούν ίσως να το κατανοήσουν πλήρως, το έχουν καταλάβει και βγήκαν στους δρόμους να το διαλαλήσουν: «Όλα βασίζονται στην Παιδεία, καταλάβετέ το» γράφουν σε ένα σύνθημα.

Ποτάμι που ξεχείλισε μοιάζει η δυσαρέσκειά τους, η ανασφάλεια για το κοινωνικό, πολιτιστικό, εργασιακό και οικολογικό αύριο που τους κληρονομήσαμε, για την υπερβολική πίεση και την κοινωνική αλλοτρίωση που υφίστανται σε μια παρατεταμένη και χωρίς προσωπικό νόημα περίοδο προετοιμασίας για την πλήρη ένταξή τους στην κοινωνία των ενηλίκων. Οι κατακτήσεις τους στο επίπεδο των σχέσεων με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, της καταναλωτικής άνεσης και της σεξουαλικής «απελευθέρωσης», που γνώρισαν τις τελευταίες δεκαετίες, δεν υποκαθιστούν το κενό της πολιτιστικής, πολιτικής και κοινωνικής ανεπάρκειας και υστέρησης της χώρας μας, το οποίο βιώνουν καθημερινά.

Νιώθουν ότι κάτι δεν πάει καλά ούτε με την Εκπαίδευση και τις επαγγελματικές τους προοπτικές, ούτε με την πολιτική εξουσία. Νιώθουν στο πετσί τους την επικίνδυνη μυρωδιά της προϊούσας αποσάθρωσης του κοινωνικού ιστού, την υποκρισία του ξύλινου δημόσιου λόγου των ιθυνόντων και τα αποτελέσματα μίας ανομολόγητης και διάχυτης ανομίας, μίας ηθικής κατά το δοκούν, που έχει εδραιωθεί στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα με τη συμβολή και μίας ιδιάζουσας «αλληλεγγύης μεταξύ κατεργαρέων» πολιτών. Από την άλλη πλευρά, η χωρίς προηγούμενο παγκόσμια οικονομική και οικολογική κρίση βρήκε τη χώρα μας (μετά από διαλείμματα οραματισμού και απομυθοποίησης πολιτικών Μεσιών, μετά από μερικά βήματα προς τα εμπρός και αρκετά προς τα πίσω) να περνά τη δική της κρίσιμη κατάσταση με τα ιδιαίτερα αρνητικά οικονομικο-πολιτικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά της να έχουν ενταθεί και κορυφωθεί. Και πριν την κρίση όμως, είχαμε φτάσει σε σημείο που όλες οι τάξεις, όλες οι πλευρές, για διαφορετικούς και συχνά αντικρουόμενους μεταξύ τους λόγους, να είναι δυσαρεστημένες με την κατάσταση γενικώς.

Αυτό που μας προβληματίζει δεν είναι μόνο το ότι τα προβλήματα της κοινωνίας μας είναι πολλά, σύνθετα διεθνή και ποικίλα και ότι ο άδικος χαμός ενός δεκαπεντάχρονου ήταν απλώς η αφορμή που ξεχείλισε το ποτήρι της γενικότερης δυσαρέσκειας, του θυμού και της ανασφάλειας του κόσμου και της νεολαίας, αλλά και το ότι δεν βλέπουμε άμεσα στον ορίζοντα απτά και πειστικά δείγματα εναλλακτικών πολιτικών λύσεων, που θα μάς έκαναν σ’ αυτή τη χώρα πραγματικά αισιόδοξους. Ασφαλώς τα γεγονότα της επικαιρότητας έχουν κοινωνικό και ιστορικό υπόβαθρο που οι κοινωνιολόγοι και οι πολιτικοί μελετητές έχουν κατά καιρούς αναλύσει θεωρητικά, πράγμα όμως που δεν είναι εύκολο να περιγραφεί πλήρως σ’ αυτόν εδώ το χώρο, χωρίς να καταφύγει κανείς σε απλουστεύσεις και αφηρημένες θεωρητικολογίες. Γενικά, όλες οι θεωρητικές απόψεις έχουν κάτι να προσφέρουν στο επίπεδο της ερμηνείας, αλλά και όλες πάσχουν, όταν φθάσουν στο σημείο να προτείνουν μοντέλα κοινωνικής αλλαγής και επίλυσης σύνθετων, συστημικών προβλημάτων.

Το τελευταίο μισό του περασμένου αιώνα, που σημαδεύτηκε από τον ορθόδοξο μαρξισμό και τον κυνικό φιλελευθερισμό, που και οι δύο έδιναν έμφαση στην πρωταρχικότητα της οικονομίας έναντι του πολιτισμού ως μοχλού ιστορικής και κοινωνικής κίνησης, αποδείχθηκε ακόμη μία εποχή των άκρων. Σήμερα, εποχή της πολυπλοκότητας και μεταβλητότητας, της τεχνολογικής επανάστασης, του επιστημολογικού σχετικισμού, του κοινωνικού οικοδομισμού και της οικουμενικότητας, μιλάμε όχι για μηχανιστικές νομοτέλειες, αλλά για δυναμική αλληλεπίδραση ανάμεσα στην οικονομία και τον πολιτισμό, για σύνθεση αντινομιών, για διευρυμένη διαλεκτική προσέγγιση των πραγμάτων, για διαπραγμάτευση και επικοινωνία σε όλα τα επίπεδα. Υπάρχει πλέον γενικότερη συμφωνία με την άποψη ότι ασφαλώς ο πολιτισμός των χωρών αναπτύσσεται σε συνάρτηση με την οικονομική και κοινωνική τους εξέλιξη, όμως, μέσα από τα πεδία της επιστήμης, της εκπαίδευσης, της τέχνης, της θρησκείας και της πολιτικής, συμμετέχει και αυτός στη διαμόρφωση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας τους.

Ο τομέας της πολιτικής, με την ευρεία έννοια του όρου, που αναφέρεται στον τρόπο της κοινωνικής οργάνωσης, της άσκησης της εξουσίας, της κοινωνικής ηθικής και της πραγμάτωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο των κοινωνικών ομάδων, των λαών, της ευρύτερης οικουμενικής κοινότητας και του παγκόσμιου οικοσυστήματος, είναι αυτός που κάνει τη μεγάλη διαφορά, καθώς διαπλέκεται και συμμετέχει σε όλα τα άλλα πεδία και δίνει το στίγμα μίας ουσιαστικής και ολοκληρωμένης προόδου, που θα δείξει αν οι ανθρώπινες κοινωνίες, δεν αναπτύχθηκαν απλώς οικονομικά και τεχνολογικά, αλλά έκαναν ένα ουσιαστικό βήμα πιο πέρα από εκεί που τις άφησε η φύση. Η έννοια της ανάπτυξης χρειάζεται πλέον επαναπροσδιορισμό και οι πολιτικές συμπεριφορές των ατόμων και των ομάδων ριζική αναθεώρηση σε όλα τα επίπεδα. Η παγκόσμια φτώχεια και ανισότητα, η επερχόμενη απειλή της παγκόσμιας Βαβέλ, της οικονομικής κρίσης και της οικολογικής καταστροφής απαιτούν αλλαγή νοοτροπιών και πρακτικών με χαρακτηριστικό γνώρισμα, μεταξύ άλλων, την αλληλεγγύη και την υπευθυνότητα, την υπέρβαση του εγωκεντρισμού των ατόμων και των ομάδων, την αλλαγή της καταναλωτικής συμπεριφοράς σε ατομικό επίπεδο και την αλλαγή των προτεραιοτήτων σε συλλογικό. Από την άποψη αυτή, θα λέγαμε ότι οι ιστορικές περιπέτειες της χώρας μας, για τις οποίες ευθύνονται τόσο εξωγενείς, διεθνείς, όσο και εσωγενείς ιστορικοί παράγοντες, έχουν δημιουργήσει ασυνέχειες και εξελικτικά εμπόδια στην πολιτιστική και πολιτική μας ανάπτυξη.

Παρόλο που το πρόβλημα της πολιτικής ανωριμότητας δεν είναι «προνόμιο» της χώρας μας (αλλά χαρακτηρίζει τους λαούς και πολλών άλλων, θεωρούμενων ως προηγμένων χωρών), δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη ιδιαίτερων χαρακτηριστικών υστέρησης, συνδεδεμένων με τις μέχρι τώρα εξελίξεις στους διαφόρους τομείς. Με τη στρεβλή οικονομική της ανάπτυξη, η χώρα μας δημιούργησε ένα αεριτζίδικο νεοπλουτισμό, χωρίς βιώσιμη οικονομική υποδομή και χωρίς ουσιαστική πολιτιστική πρόοδο. Η εκπαίδευση υπήρξε για την ελληνική οικογένεια όχι τόσο ένα σημαντικό πολιτιστικό αγαθό και μία πολύτιμη αναπτυξιακή διαδικασία, αλλά ένα μέσο για κοινωνική άνοδο και μελλοντική αποκατάσταση. Σημασία δεν είχε το ουσιαστικό αντίκρισμα και το εγγενές ενδιαφέρον για τη μάθηση, αλλά το τυπικό αποτέλεσμα: το «χαρτί», το διαβατήριο για την ανώτατη εκπαίδευση, για την απόκτηση του οποίου ήταν διατεθειμένη να υποστεί όλες τις θυσίες του κόσμου. Τα παιδιά δεν μπορούσαν παρά να ανταποκριθούν σε αυτό «ανταλλάσοντας» τις φροντίδες, τις θυσίες, την υπερηφάνεια και την αγάπη των γονέων τους με προσπάθεια, πολύωρη απασχόληση, με ανταγωνιστικότητα και με εξαντλητικό αγώνα στο παιχνίδι των βαθμών. Οι μαθητές μας έχουν φθάσει να είναι οι πιο σκληρά απασχολούμενοι και επιβαρυμένοι εργαζόμενοι στον κόσμο, η μόρφωση όμως που παίρνουν είναι ελάχιστα ουσιαστική, ποιοτική και σύγχρονη. Όλη η ενέργεια ενός λαού επενδύεται για την επιφάνεια και όχι για τη βάση του μορφωτικού του πολιτισμού!

Σε ποιο πλαίσιο κοινωνικής αγωγής μεγάλωσαν τις τελευταίες δεκαετίες; Πολλοί από τους ενήλικες του κοντινού τους περιβάλλοντος είναι πιθανό να είχαν επιδιώξει να βρεθούν σε κάποια θέση ευνοϊκής μεταχείρισης μέσω πολιτικών διασυνδέσεων ή ήταν έτοιμοι να εξαγοράσουν τις συνειδήσεις τους με αντάλλαγμα κάποιο βόλεμα ή εξυπηρέτηση, ενώ κάποιοι άλλοι επέλεξαν τη λύση της ηθικά κατοχυρωμένης παρανομίας και αδιαφορίας για τα κοινά, προκειμένου να προστατευθούν από ένα παράλογο, ανεπαρκές, γραφειοκρατικό, άδικο και ανίκανο να ελέγξει τη νομιμότητα κράτος (βλέπε π.χ, εκτεταμένη φορολογική απόκρυψη, δραστηριότητες της παράλληλης αγοράς, αυθαίρετα χτίσματα, αξιοποίηση πολιτικών συγκυριών προς ίδιον όφελος, περιφρόνηση του κώδικα οδικής κυκλοφορίας, έλλειψη κοινωνικής αλληλεγγύης και οργάνωσης, αδιαφορία για το περιβάλλον, σύγχυση της ελευθερίας με την ελευθεριότητα και την ασυδοσία, γενικευμένη καχυποψία κ.ά). Αλλά και στο χώρο της Επιστήμης, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις στο πεδίο της έρευνας, δεν βλέπουμε γνήσια παραγωγή θεωρίας και πρότυπων εφαρμογών, αλλά εισαγωγή τους από το εξωτερικό. Υπερηφανευόμαστε για τους έλληνες επιστήμονες που διαπρέπουν στο εξωτερικό και απορούμε γιατί άραγε αυτό δεν μπορεί να γίνει και στον τόπο μας. Το αναμάσημα της γνώσης και των ιδεών ξεκινάει από την εκπαίδευση, σε όλες τις βαθμίδες της, περνάει στο χώρο της εργασίας, και ανακυκλώνεται μέσα από τα μυαλά όσων παίρνουν αποφάσεις και ασκούν εκπαιδευτική πολιτική. Όπως συμβαίνει με τις πολιτικές και σε άλλους τομείς, πολλές σημαντικές εκπαιδευτικές αποφάσεις σχεδιάζονται στο ποδάρι, αποσπασματικά, επιφανειακά και αντιφατικά, αφού ξεκινούν με ωραίους σκοπούς στα λόγια και καταλήγουν σε εφαρμογές συγκεντρωτικών μοντέλων εκπαίδευσης και σε μεταρρυθμίσεις που αφήνουν απέξω τα πιο ουσιώδη, όπως είναι η ποιότητα της μαθησιακής διαδικασίας, την οποία μόνον ένας καλά εκπαιδευμένος, μετεκπαιδευμένος, συνεχώς επιμορφούμενος και υποστηριζόμενος από επίσημους φορείς εκπαιδευτικός είναι σε θέση να δημιουργήσει.

Τόσο στην εκπαίδευση, όσο και στο χώρο της πολιτικής, ο δημόσιος πολιτικός λόγος έχει καθηλωθεί στη δεκαετία του ’70, ενώ η πολιτική μας σκέψη και συμπεριφορά χαρακτηρίζονται από μια υποανάπτυκτη παραταξιακή και μεροληπτική λογική του άσπρου-μαύρου και των παρωπίδων, των ακροτήτων και της υπεραπλούστευσης, της επίρριψης ευθυνών πάντοτε σε κάποιους "άλλους", της αδυναμίας μας να δούμε ενδιάμεσες αποχρώσεις και να επινοήσουμε νέες μορφές διεκδίκησης, αγώνων και διαπραγμάτευσης πέραν των καθιερωμένων, που σε τελευταία ανάλυση, δεν ταιριάζουν στις δημοκρατίες, αντίθετα τις υπονομεύουν κ.ά). Αυτό καθρεφτίζεται και στα ΜΜΕ, που στη χώρα μας παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο – και κατά τρόπο αναπαραγωγικό - στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, της καταναλωτικής συμπεριφοράς, της πολιτικής κουλτούρας και της αισθητικής.

Εκείνο που όλοι φοβούμαστε, είναι η διαμορφωτική δύναμη που έχουν πάνω στη νεολαία τα πρότυπα και οι κοινωνικοποιητικοί μηχανισμοί της κοινωνίας των ενηλίκων (πολιτικών, γονέων, εκπαιδευτικών, πρωταγωνιστών των ΜΜΕ, ειδώλων της εμπορευματοποιημένης νεανικής υποκουλτούρας κτλ) με το θλιβερό αποτέλεσμα της υιοθέτησης από τους νέους και της αναπαραγωγής -- με διαφορετικό ίσως περιτύλιγμα, - των ίδιων ξεπερασμένων νοοτροπιών, στάσεων, τρόπων σκέψης και πρακτικών δράσης που τούς έχει «διδάξει» η μέχρι τώρα εμπειρία τους μέσα και έξω από την οικογένεια. Και αυτό γιατί οι φορείς της κοινωνικο-πολιτικής εξουσίας, και της αγωγής, βρίσκονται και οι ίδιοι καθηλωμένοι σε εμπειρίες και πρακτικές της μετεμφυλιακής και μεταχουντικής περιόδου.

Τα άλματα της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας μας (μια ανάπτυξη που πολλοί αναλυτές χαρακτηρίζουν ως επιφανειακή, ευκαιριακή, στρεβλή, χωρίς γερές παραγωγικές βάσεις) δεν φαίνεται να συνοδεύονται και από ανάλογα άλματα στην πολιτισμική πρόοδο και τις κατακτήσεις, οι οποίες οικοδομούνται ιστορικά από τους ίδιους τους λαούς, γίνονται τρόπος ζωής. Δεν βρίσκονται μόνο στα λόγια και τα κηρύγματα. Κατασκευάζονται ενεργά και δημιουργικά και δεν αγοράζονται, κατά τον ίδιο περίπου τρόπο που και συμβαίνει με ένα νεόπλουτο: μπορεί μεν από τη μια μέρα στην άλλη να αγοράσει υλικά αγαθά, ακόμη και εκπαιδευτικά διαπιστευτήρια οικονομικής ανόδου, δεν είναι εύκολο όμως να αγοράσει πνευματικά, πολιτιστικά και ηθικά αγαθά. Είναι γεγονός ότι σημαντικές εξελίξεις έρχονται μετά από κρίσεις και συγκρούσεις.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση μπορεί να γίνει αφορμή για την αναθεώρηση των ακροτήτων του φιλελευθερισμού. Η δική μας κρίση μπορεί να συμβάλει σε μία προσπάθεια για δικαιότερη και λιγότερο καταπιεστική κοινωνία και για μια πιο ανθρώπινη εκπαίδευση, πράγμα τόσο σύνθετο και συστημικό, που είναι αδύνατο να συμβεί με το να τοποθετούμε στη συνείδησή μας και τους αγώνες μας ασύδοτους μπροστάρηδες μια χούφτα εγκληματικά «ρομαντικών» νέων που επιχειρούν να κυριαρχήσουν διά της βίας και που μετατρέπουν τη γενικευμένη και ακατέργαστη προσωπική τους υστερία σε κοινωνική ιδεολογία, χωρίς κανένα έρεισμα σε κάποιο ιστορικό, κοινωνικό και ψυχολογικό παράδειγμα.

Ένας αγώνας δεν δικαιώνεται αυτονόητα από το μέγεθος της παλικαριάς των αντιμαχόμενων μερών, αλλά από την ηθική δύναμη, την κοινωνική αξία των ιδεών τους καθώς και τη συνέπεια ανάμεσα στις ιδέες και τις πράξεις τους ή τις διαδικασίες επιδίωξής τους. Γι' αυτό και δεν τρέφoυμε ίχνος θαυμασμού ή σεβασμού απέναντι στα "κατορθώματα" των λεγόμενων «αντιεξουσιαστών», μόνο και μόνο επειδή όλοι οι υπόλοιποι δεν έχουμε το θάρρος να ξεσηκωθούμε και δεν ξέρουμε πώς να οργανώσουμε καλύτερα τον αγώνα μας. Βλέποντας από απόσταση, ακόμη και ο ένοπλος εμφύλιος αγώνας των πατεράδων μας, για παράδειγμα, μπορεί ιστορικά να ήταν δικαιολογημένος, δεν θεωρούμε όμως ότι είναι και αυτονόητα δικαιωμένος μόνο και μόνο γιατί κάποιοι και από τις δύο πλευρές πέθαναν αγωνιζόμενοι εναντίον των αδελφών τους και τελικά προέβησαν σε αγριότητες στο όνομα των αγνών ιδεών τους, για να καταλήξουμε σε μία κοινωνία - έρμαιο στην αρένα της πάλης και της μοιρασιάς των πανίσχυρων διεθνών δυνάμεων της ψυχροπολεμικής εποχής (μια κοινωνία αποτελούμενη από νικητές και νικημένους) και στο πάγωμα της ανεμπόδιστης πολιτικής και κοινωνικής μας ανέλιξης. Για μας, όπως δεν υπάρχουν καλές και κακές δικτατορίες, έτσι δεν υπάρχουν πολωτικά διλήμματα επιλογής ανάμεσα στον αυταρχισμό του κράτους και την αυθαιρεσία των μεμονωμένων ατόμων.

Έτσι και στη συγκεκριμένη περίπτωση, θα προτιμούσαμε μία πιο οργανωμένη και σύγχρονη μορφή αγώνα, με άλλου είδους μπροστάρηδες. Δεν μπορούμε όμως να είμαστε και μεις αιθεροβάμονες. Ας σηκωθούμε από τις πολυθρόνες μας και ο καιρός θα δείξει ποιος θα καπελώσει ποιον. Δεν αρκεί η επαναστατικότητα όταν αυτή ζυμώνεται σε παλιό βαρέλι. Δεν αρκεί ως πολίτης να κατεβαίνεις στους δρόμους, να τα σπας και να ικανοποιείς τις ηρωικές σου φαντασιώσεις με πρωτόγονες πρακτικές, που δεν βλέπουν πέρα από τη μύτη σου. (Δεν βλέπεις για παράδειγμα, ότι το δόγμα "Η βία γεννά βία", μπορεί να λειτουργήσει ως προβοκάτσια με αποτέλεσμα το πισωγύρισμα της δημοκρατίας και να πυροδοτήσει ένα φαύλο κύκλο χωρίς τελειωμό, ότι η αδιάκριτη ταύτιση του ένοπλου αγώνα των πατεράδων μας κατά του κατακτητή με το τυφλό και ανώνυμο καταστροφικό μένος ενάντια σε τράπεζες, πανεπιστήμια, δημόσια κτίρια, επιχειρήσεις και σύμβολα εθνικής ταυτότητας μπορεί να μαρτυρεί ηθική και πολιτική σύγχυση που ζημιώνει τελικά τον κοσμάκη αντί τους υπαίτιους της αδικίας, ότι η ακραία και με διαζευτικό χαρακτήρα αντιμετώπιση του ζητήματος του πανεπιστημιακού ασύλου μπορεί να υποβιβάζει το ίδιο το νόημα του ασύλου που από άσυλο ιδεών μπορεί, χωρίς όρους, μετατρέπεται σε άσυλο εγκλημάτων της ανεξέλεγκτης ατομικής αυθαιρεσίας, κτλ). Θέλει κρίση, αρετή και τόλμη ο αγώνας για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την ανθρωπιά. Κανείς δεν μας εμποδίζει, εντούτοις, να ελπίζουμε σε θαύματα! Η απαισιοδοξία μας βέβαια έγκειται στο ότι τέτοιου είδους εξελίξεις, όπως και η συνειδητοποίηση της κρίσης από το μικρο βατραχο, είναι αργές, καθόλου γραμμικές (αφού αυτές δεν περνούν εύκολα μέσα από την απλουστευτική, ρεμβασιστική αντίδραση και το συντηρητικό "προοδευτισμό", που καταντά στο τέλος οπισθοδρόμηση). Προϋποθέτουν κοινωνική και πολιτική ωριμότητα, που έχει την ιστορική και κοινωνική της βάση.

Προσδοκούμε στη δημιουργία νέων κινημάτων και νέων ηγετών με διαφορετικό λόγο και ικανότητες, αλλά δεν βλέπουμε προς το παρόν να συμβαίνει, αφού πολλοί είναι οι παράγοντες που έχουν οδηγήσει στη δημιουργία νέας γενιάς, οι εκπρόσωποι της οποίας μοιάζουν με κακέκτυπα των πολιτικάντηδων προτύπων τους. Ας ελπίσουμε ότι δεν την έχουμε εκμαυλίσει και ευνουχίσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αναπαράγουν τα πρότυπά τους, εμάς δηλαδή τους ενήλικες, που άλλα λέμε και άλλα κάνουμε. Μόνη μας ελπίδα μια πολιτιστική επανάσταση των νέων γενεών, που θα καταφέρουν να αμφισβητήσουν ακόμη και τις ίδιες τους τις νοοτροπίες και πρακτικές σπάζοντας το φαύλο κύκλο που τους κληρονομήσαμε, έτοιμες όχι μόνο να καταλάβουν την εξουσία, αλλά να τη διαχειριστούν με διαφορετικό τρόπο, με περισσότερη υπευθυνότητα και λιγότερο βόλεμα, με κατανόηση και σεβασμό στις θέσεις και ανάγκες του ΄Αλλου, με περισσότερο διαλεκτικές νοοτροπίες και πρακτικές, που συχνά προϋποθέτουν στοχασμό, ουσιαστικό και πολιτισμένο διάλογο με προσωπικές θυσίες και αλληλεγγύη, κάτι που ίσως είναι το πιο δύσκολο, το πιο επαναστατικό επίτευγμα που μπορεί κανείς να περιμένει από το πέρασμα της μίας γενιάς στην άλλη.

Error message

Αριστοτέλης

Ντοστογιέφσκι

Ηράκλειτος

Πιττακός